عزیزان من !شناخت وادراک سه کانال دارد: حس،عقل و قلب. اینها سه نعمت الهی هستند تا بشر با جهان پیرامونش آشنا شود.

1. حس

اولین کانال حس است وقتی انسان به دنیا می آید به تدریج حواس پنجگانه اش فعال می شود. قران کریم در سوره نحل می فرماید:(والله اخرجکم من بطون امهاتکم لا تعلمون شیئا وجعل لکم السمع والابصار والافئده لعلکم تشکرون) ؛ وقتی از شکم مادر بیرون می آیید هیچ حسی کار نمی کند . اولین حسی که درون کودک به کار می افتد حس شنوایی است وبعد حس بینایی . در نقل هم است : «من فقد حسا فقد علما» هرکسی یک حس را از دست بدهد یک علم را از دست می دهد . بالاخره آن کسی که نمی بیند محروم است . آن کسی که نمی شنود خیلی از چیزها را متوجه نمی شود وحتی موجب می شود که نتواند صحبت کند . هر حسی را که انسان نداشته باشد یک علم را ندارد؛چون هر حسی منشا یک علم است . خواندن آیه الکرسی وبعضی دعاها ، نور چشم را می افزاید.

تسبیحات حضرت زهرا (علیها السلام) حس شنوایی را تقویت می کند . برای تقویت حواس پنج گانه ، هم امور مادی وهم امور معنوی توصیه شده است. روایتش در فروع کافی است.

2. عقل

دومین کانال ادراک ، عقل است . عقل مقدمه فکر است. حافظه و وجدان ، زیرمجموعه عقل هستند وعقل درک می کند وخوبی وبدی را تشخیص می دهد.

3. قلب 

سومین کانال ، قلب است. مراد از این قلب ،فیزیکی نیست . مرحوم علامه طباطبایی در المیزان می گوید : در قران هر جا که تغییر قلب آمده ، به معنای روح وحقیقت انسان استو قلب کانون عاطفه واحساسات است. اگر ناراحتی ومشکلی برای شما پیش بیاید می گوییدک قلبم به درد آمد. یا اگر کسی را خیلی دوست دارید به او می گویید: محبت شما در قلب من است.قرآن هم وقتی وحی را نازل می کند نمی فرماید: پیامبر؛ ما وحی را به عقل تو فرستادیم .عقل، وحی را تجزیه وتحلیل می کند . آن چیزی که برآن وحی می شود قلب است . قرآن کریم می فرماید: ( نزله علی قلبک) برقلب تو وحی می فرستیم. 

عزیزان من هم جسم ما نشاط می خواهد ، هم روح ما ؛ هم جسم ما خسته می شود ،هم روح ما؛ هم جسم ما سلامت می خواهد ، هم روح ما.

مشاهده در کتاب اخلاق در نهج البلاغه - سخرانی های استاد رفیعی - ج1-ص128-130